Karbon ayak izi nedir, nasıl azaltılır? Karbon ayakizi hesaplama yöntemi

Bireysel karbon ayak izi 👥

Kişisel karbon ayak izi nedir? Bireysel karbon ayakizi, tüketim alışkanlarımıza dayanır.

Bireysel karbon ayak izi, ulaşım araçları, evi ısıtmak ve soğutmak için elektrik kullanımı, yeme alışkanlıkları, ürün tüketimi, geri dönüşüm alışkanları vb. ilişkili sera gazı emisyonlarını içerir.

Ürün karbon ayak izi 🍱

Ürünlerin karbon ayak izi, bir ürünün iklim etkisini belirlemede kabul görmüş yöntemdir. Bir ürünün tüm yaşam döngüsü boyunca (hammadde çıkarmadan geri dönüşüme veya atığa kadar) sera gazı emisyonları şeklinde iklimle ilişkili etkiler ortaya çıkar. Ürün karbon ayakizi, bu etkileri belirlemeye, analiz etmeye ve doğru önlemlerle bu etkileri azaltmaya veya tamamen önlemeye yardımcı olur.

Ürünle ilişkili karbon ayak izi dışında, şirketin etkisini dikkate alan kurumsal karbon ayak izi de bulunmakta. Ürün karbon ayakizi ve kurumsal karbon ayakizinin belirlenmesi için sürekli olarak geliştirilmekte olan standartlar ve normlar var. 2050 yılına kadar karbondan arındırılmış bir dünya hedefleniyor; bu nedenle tüm ürün ve hizmetlerin iklim üzerine etkilerine göre değerlendirilmesi gerekiyor.

Ürün karbon ayak izi hesaplama, doğrudan ve dolaylı emisyonlar (Kapsam 1-3) arasında ayrımı gerektiriyor. Kapsam 1, doğrudan şirketin neden olduğu tüm emisyonları (fosil yakıtların yanması, kimyasal ve fiziksel süreçlerden kaynaklanan emisyonlar vb.) içerir. Kapsam 2, elektrik, ısı, soğutma veya buhar sağlayıcıları tarafından üretilen dolaylı emisyonları analiz eder. Kapsam 3, üst tedarik zincirinde veya ürün kullanım sırasında meydana gelen diğer tüm dolaylı emisyonlardır.

Şirketlerin karbon ayak izi 🏢

Birçok şirket, atmosfere saldıkları büyük miktarda sera gazı emisyonu nedeniyle faaliyetlerinin iklim değişikliği üzerindeki etkilerinden dolayı kınanıyor. Günümüzde her büyüklükteki şirket, karbonsuz bir topluma doğru değişime öncülük etme fırsatına sahip.

Şirket karbon ayak izi hesaplama, şirket tarafından gerçekleştirilen faaliyetlerden kaynaklanan yutak alanlar ve sera gazı kaynaklarının envanterini içerir. Şirketlerin karbon ayak izi, faaliyetlerinden doğan toplam sera gazı (GHG) emisyonlarının sayısal bir değerini sağlar.

Dijital karbon ayak izi 🌐

Dijital karbon ayak izi nedir? Cihazlarımız, internet ve bunları destekleyen sistemler tarafından oluşturulan emisyonlar dijital karbon ayakizi olarak ifade edilir. Bu emisyonlar birlikte küresel karbon ayak izimizin yaklaşık %4’ünü oluşturuyor. Dijital karbon ayak izimizi üç kategoriye ayırabiliriz: Birincisi, dijital teknoloji üretimi. İkincisi, kişisel cihazlarımızı açmak. Üçüncüsü, internete bağlanmak.

İnternet enerji kullanımını düşündüğünüzde, muhtemelen WiFi ve kişisel cihazlarınıza güç sağlayan elektrik aklınıza gelecek. Ancak internet, dizüstü bilgisayarlar, cep telefonları, sunucular, modemler ve başka donanımlar gibi geniş bir fiziksel elektronik ağ. Bu cihazları üretmek için de çok fazla enerji ve kaynak gerekiyor. Shift Project’e göre, üretim, internete erişmek için kullandığımız elektronik cihazlar tarafından tüketilen toplam enerjinin yaklaşık %45’ini oluşturuyor.

Kişisel cihazlarımızı fişe taktığımızda sera gazı emisyonu üretiliyor. Shift Project’in araştırmasına göre, TV kullanımı toplam yaşam boyu enerji tüketiminin %44’ünü oluşturuyor. Bu oran, laptoplar için %11, akıllı telefonlar için %6.

İnternette gezinme, video izleme, karbonsuz bir alanda gerçekleşmiyor. Dünyanın her yerindeki devasa veri merkezlerinde bulunan fiziksel sunucular, çevrimiçi etkinliğimizi depoluyor ve işliyor. Veri merkezleri, binlerce kilometre uzunlukta deniz altı kabloları, anahtarlar ve yönlendiricilerle birbirine bağlı. Veri merkezlerinin çalışması için yüksek miktarda enerji gerekiyor. Bu enerjinin de büyük çoğunluğu fosil yakıtlardan geliyor. Araştırmalar, veri merkezlerinin tek başına küresel emisyonların yaklaşık %1’ini ürettiğini gösteriyor.

Teknoloji sektörü hızla büyüyor. Dünyamız giderek daha fazla dijitalleştikçe daha fazla cihaza, sunucuya ve veri merkezine ihtiyacımız olacak. Böyle giderse dijital teknolojilerin 2025 yılına kadar küresel emisyonların %8’ini üreteceği tahmin ediliyor. Dijital dönüşüm devam ederken, interneti inşa eden şirketlerin sıfır emisyonlu bir gelecek taahhüt etmesi gerekiyor. Apple, Microsoft, Meta, Google, Amazon, Paris Anlaşması kapsamında 2040 yılına kadar net sıfıra ulaşma sözü verdi.

Ülkelerin karbon ayak izi 🌏

Karbon ayak izi nedir? Bir birey, topluluk, etkinlik, organizasyon, servis, ürün veya ülkenin neden olduğu toplam sera gazı emisyonlarının bir ölçümüdür. Sera gazı (GHG), termal radyasyonu emen ve yayan, ısıyı Dünya yüzeyinin yakınında tutan, nihayetinde gezegeni ısıtan, bir sera etkisi yaratan bir gaz. Sera gazları, Dünyanın yaşanabilir sıcaklığının korunmasında önemli. Atmosferdeki aşırı miktarda sera gazı, Dünyanın karbon döngüsünü bozabilir ve küresel ısınmayı hızlandırabilir.

Gelişmiş ülkeler, genellikle daha yüksek karbon ayak izlerine ve CO2 emisyonlara sahiptir. Bu, büyük ölçüde, elektrik sağlamak için yüksek miktarda fosil yakıt yakan daha güçlü enerji endüstrileri ve emisyonlara büyük ölçüde katkıda bulunan otomobil sahiplerinin sayısının fazla olmasından kaynaklanır. İmalat ve et üretimi gibi endüstriler de karbon ayak izi üretimine katkıda bulunur. 2020 yılı için karbon ayak izi ülkeler sıralaması şu şekilde:

1. Çin – 11680.42 Mt CO2
2. Amerika – 4535.30 Mt CO2
3. Hindistan – 2411.73 Mt CO2
4. Rusya – 1674.23 Mt CO2
5. Japonya – 1061.77 Mt CO2
6. İran – 690.24 Mt CO2
7. Almanya – 636.88 Mt CO2
8. Güney Kore – 621.47 Mt CO2
9. Suudi Arabistan – 588.81 Mt CO2
10. Endonezya – 568.27 Mt CO2

Dünyanın en çok CO2 yayan 10 ülkesi bu şekilde. TÜİK verilerine göre, Türkiye’de toplam sera gazı emisyonu 523.9 Mt CO2 eşdeğeri oldu.

Ülkeler, karbon ayak izlerini birçok şekilde azaltabilir; Fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynaklarından (güneş, rüzgar, hidroelektrik) elektrik üretilmesi, enerji verimliliğinin artırılması, ulaşımda biyoyakıtlara geçilmesi, araçlardan kaynaklanan CO2 emisyonlarının azaltılması, çöplükler ve bacalardan gelen metan gibi sera gazlarının geri kazanılması, sera gazı yayan endüstrilerde karbon vergisi alınması, ormanlarını koruma gibi. Birçok ülke, sıfır karbon ayak izi için bu ve başka adımları atmaya başladı. Bu, ülkelerin saldıkları kadar CO2’yi ortadan kaldıracakları anlamına geliyor. Karbon ayak izini azaltmak anlamında bireysel olarak yapabileceğimiz şeyler var; araba kullanmak yerine yürümeyi, bisikletle gitmeyi veya toplu taşıma araçlarını tercih etmek, plastik kaplar yerine yeniden kullanılabilir kapları veya şişeleri kullanmak, genel elektrik kullanımını azaltmak ve daha az kırmızı et yemek gibi.

Ekolojik ayak izi 🌿

Ekolojik ayak izi, nüfusun kendini sürdürmesini (devam ettirmesini) sağlayan biyolojik olarak üretken toprak veya su miktarını ölçer. Bu ölçüm, bir nüfusun ürün üretmesi, atıklarını asimile etmesi veya temizlemesi için ihtiyaç duyduğu kaynakları hesaba katar. Biyolojik olarak verimli toprak ve su, ekilebilir araziler, meralar ve marin yaşamın içeren denizin bölümlerini içerebilir. Ekolojik ayak izi birimleri, Dünya ortalamasına eşit üretkenlik ile biyolojik olarak verimli arazi miktarını ölçen küresel hektardır (gha). Bu arazi alanı, her biri 10.000 metrekare araziyi temsil eden hektar cinsinden ölçülür.

Ekolojik ayak izi ve karbon ayak izi, bir şeyin çevre üzerindeki etkisini ölçmenin iki yoludur. Karbon ayak izi, bir kişi, kuruluş veya faaliyetin neden olduğu toplam sera gazı emisyon miktarını ölçer. Karbon ayakizi, karbondioksit eşdeğeri birimleri veya CO2e cinsinden ölçülür. Bu da belirli miktarda sera gazının karbondioksite göre küresel ısınmayı ne kadar etkileyebileceğini ölçer. Bu nedenle karbon ayak izi, ekolojik ayak izi hesaplamasında olduğu gibi tüm bir yaşam tarzını göz önünde bulundurmak yerine, sera gazı emisyonlarıyla ilgili faaliyetlere odaklanır. Örneğin; fosil yakıtları yakma veya elektrik tüketiminin çevre üzerindeki etkisini belirlemek için karbon ayak izi kullanılır.

Ekolojik ayak izi bileşenlerini, karbon tutma ayak izi, tarım arazisi ayak izi, orman ayak izi, otlak ayak izi, yapılaşmış alan ayak izi ve balıkçılık sahası ayak izi olarak sıralayabiliriz.

• Karbon tutma ayak izi: Okyanuslar tarafından tutulan CO2 emisyonunun yanı sıra, fosil yakıt tüketimi, arazi kullanımı değişiklikleri ve kimyasal süreçlerden kaynaklanan emisyonların tutulması için gereken orman alanının hesaplanması.
• Tarım arazisi ayak izi: İnsan tüketimi için gerekli gıda ve lif, hayvan yemi, yağ bitkileri ve kauçuk üretimi için kullanılan alanın hesaplanması.
• Orman ayak izi: Tüketilen kereste, kâğıt hamuru, odun ürünleri ve yakacak odun miktarını karşılamak için gereken orman alanının hesaplanması.
• Otlak ayak izi: Et, süt, deri ve yün ürünleri için hayvancılık yapılan alanın hesaplanması.
• Yapılaşmış alan ayak izi: Konut, ulaşım, endüstriyel yapılar ve enerji santralleri dahil olmak üzere insan ihtiyaçlarının karşılanmasıyla ilgili altyapı ve üstyapı ile kaplı alanın hesaplanması.
• Balıkçılık sahası ayak izi: Tüketilen balık ve deniz ürünlerini temin etmek için gereken deniz ve tatlı su alanının hesaplanması.

Su ayak izi 💦

Su ayak izi, kullandığımız ürün ve hizmetlerin her birini üretmek için kullanılan su miktarını ölçer. Bir işlem (pirinç yetiştirmek gibi), bir ürün (kot pantolon gibi), arabamıza koyduğumuz yakıt veya çok uluslu bir şirketin bütünü için ölçülebilir. Su ayak izi, bize ayrıca belli bir ülke tarafından veya dünya genelinde belli bir havza veya bir akiferden ne kadar su tüketildiğini de söyleyebilir.

Su ayak izi, üretimin ton başına, hektar başına, para birimi başına veya başka birimlerde metreküp cinsinden ölçülebilir. Su ayakizi, sınırlı tatlı su kaynaklarımızın hangi amaçlarla tüketildiğini ve kirlendiğini anlamamıza yardımcı olur. Etkisi, suyun nereden ne zaman alındığına bağlıdır. Suyun sınırlı olduğu yerde sonuçları önemli olabilir, aksiyon gerektirebilir.

Su ayak izinin üç bileşeni vardır; yeşil ayak izi, mavi ayak izi ve gri ayak izi. Bu bileşenler birlikte, tüketilen suyun kaynağını yağış/toprak nemi veya yüzey/yeraltı suyu olarak ve çevreyi kirleten maddelerin asimilasyonu için gerekli tatlı su hacmini tanımlayarak su kullanımının kapsamlı bir resmini sunar.

Su ayakizi, bir işlemin, ürünün, şirketin veya endüstrinin hem doğrudan hem de dolaylı su kullanımına bakar ve tedarik zincirinden son kullanıcıya kadar tüm üretim döngüsü boyunca su tüketimini ve kirliliği içerir. Birey, topluluk, ülke veya tüm insanlık tarafından tüketilen tüm ürün ve hizmetleri üretmek için gereken su miktarını ölçmek için su ayak izi kullanabilir.